Ciekawostka historyczna – Filadelfijski szlak morski
Witold RYCHTER
Na początku II wojny światowej niemieccy dowódcy nie atakowali neutralnych statków handlowych należących do państw nie biorących udziału w konflikcie ogólnoświatowym a zmierzających do Europy.
Dowódcy U-Bootów sami wyznaczyli szlak do bezpiecznego przejścia statkom neutralnym potocznie nazywając go “szlakiem filadelfijskim”. Przebiegał on przez północny Atlantyk. Statki kierowały się na Islandię a stamtąd płynęły w kierunku Norwegii i neutralnej Szwecji oraz Finlandii.
Gdy wybuchła II wojna światowa dowódcy niemieccy na początku przestrzegali międzynarodowego prawa morskiego i nie atakowali neutralnych jednostek. Z biegiem czasu to się zmieniło i Atlantyk czy Morze Północne nie były już miejscami bezpiecznymi nawet dla jednostek neutralnych.
Zmiana niemieckiego sposobu działania okrętów podwodnych dokonywała się jednak stopniowo. W październiku 1939 roku, niemieckie okręty otrzymały instrukcje natychmiastowego zatapiania statków, które przy próbie zatrzymania, bądź po zatrzymaniu używały radia. Istniała realna obawa że zatrzymana jednostka zdoła podać swoją pozycję a podczas inspekcji okrętu U-Boot może zostać zaatakowany.
W tym samym miesiącu, został całkowicie zniesiony obowiązek stosowania się do regulacji pryzowych na obszarze Morza Północnego i podejść do Bałtyku. Okręty niemieckie uzyskały możliwość ataku bez ostrzeżenia na statki uzbrojone lub zarejestrowane jako uzbrojone w wodach otaczających wyspy brytyjskie oraz poza 15°W, oraz na nieoświetlone statki w nocy.
Zwolnienie ze stosowania prawa zostało następnie rozciągnięte na wszystkie statki handlowe zidentyfikowane jako należące do wroga, na przełomie zaś października i listopada, Hitler stopniowo zniósł zakaz atakowania statków pasażerskich, pod warunkiem że zostały pozytywnie zidentyfikowane jako należące do wroga.
Założeniem niemieckiej wojny morskiej, było odcięcie Wielkiej Brytanii od dostaw niezbędnych jej materiałów, toteż niemiecka propaganda kierowana do państw neutralnych, starała się wytworzyć wśród nich wrażenie że handel ze Zjednoczonym Królestwem jest samobójczo niebezpieczny.
24 listopada 1939 roku, niemiecki rząd wystosował jednak oficjalne ostrzeżenie, że bezpieczeństwo statków neutralnych w wodach dookoła wysp brytyjskich oraz wybrzeża francuskiego nie może być dłużej gwarantowane. Na przełomie listopada i grudnia 1939 roku, Dönitz wydał nowe rozkazy do dowódców U-Bootów, podkreślające odejście od regulacji prawnych:
Nie ratujcie nikogo i nie zabierajcie ze sobą nikogo. Nie troszczcie się o łodzie ratunkowe ze statków. Warunki pogodowe i odległość od lądu nie mogą być brane pod uwagę. Dbajcie tylko o swój okręt i dążcie do osiągnięcia następnego sukcesu tak szybko jak to tylko możliwe! Musimy być twardzi podczas tej wojny. Wróg rozpoczął wojnę w celu zniszczenia nas, więc nic innego nie jest ważne.
Bezpośrednią przyczyną wydania takiego rozkazu, były powtarzające się przypadki zabierania na pokład rozbitków, co zagrażało bezpieczeństwu U-Bootów na powierzchni. Rodząca się stopniowo aż do przełomu lat 1939–1940 nieograniczona wojna podwodna, została sformalizowana przez Adolfa Hitlera 15 kwietnia 1940 roku, kiedy kanclerz III Rzeszy zadekretował „blokadę Wielkiej Brytanii”. Dekret był skierowany przede wszystkim do państw neutralnych, lecz aby blokada była prawnie skuteczna, musiała być efektywna.
Nieograniczona wojna podwodna nie przyniosła oczekiwanych rezultatów. Okręty państw neutralnych zaczęły stopniowo korzystać z ochrony konwojów oraz lotnictwa morskiego. Rozwój sił ZOP spowodował iż szlak filadelfijski nie był już potrzebny. Niemcy posiadali zbyt mało U-Bootów by móc skutecznie zwalczać statki handlowe przemierzające Atlantyk. To Niemcy a nie Wielka Brytania zostały odcięte od dostaw surowców i w końcu przegrały wojnę.
Statki, które płynęły samotnie narażały się na wielkie ryzyko ataku U-Bootów mimo że były neutralne. Idea “szlaku filadelfijskiego” szybko straciła na znaczeniu a niemieccy dowódcy byli coraz bardziej zainteresowani zatopionym tonażem niż przestrzeganiem morskiego prawa.
Szlak filadelfijski na początku wojny stał się symbolem próby przestrzegania prawa morskiego, które stopniowo zanikło przyczyniając się do wielu tragedii marynarzy szczególnie z państw neutralnych.
Samotne statki płynące przez Atlantyk praktycznie znikły zastąpione przez konwoje, które były eskortowane przez okręty wojenne.
W czasie II wojny światowej tylko 13 państw zachowało neutralność: Królestwo Afganistanu, Wielkie Księstwo Andory, Islandia, Republika Irlandii, Królestwo Jemenu, Księstwo Liechtensteinu, Portugalia, Państwo Hiszpańskie, San Marino, Szwecja, Szwajcaria, Tybet i Watykan. Cztery państwa na tej neutralności skorzystały, były to Hiszpania, Szwecja, Islandia i Republika Irlandii.
Mapa przedstawiająca zmagania podczas
II wojny światowej w rejonie Atlantyku (w części europejskiej) i Morza Północnego
Źródło mapy: Washington, DC: dystrybuowane przez Sekcję Usług Edukacyjnych, Biuro Personelu Marynarki Wojennej, Departament Marynarki Wojennej, 1939, Mapa. https://www.loc.gov/item/2013593061/.
Bibliografia:
- Peter Padfield: War beneath the sea: submarine conflict during World War II. New York: John Wiley, 1996. ISBN 0-471-14624-2.
- Marc Milner: Bitwa o Atlantyk. Warszawa: Muza SA, 2012. ISBN 978-83-7758-257-2.
- Herbert A. Werner: Żelazne trumny. Gdańsk: Finna, 2002. ISBN:8391458741.
- LIBRARY of CONGRESS
Przeczytaj też:
Nie wiedziałem że Niemcy byli aż tak honorowi ….